Wat is stress en wanneer is stress ongezond? 

Eigenlijk zijn we allemaal gek op stress: want door stress denk en beweeg je sneller, het maakt je scherper en alerter. Je krijgt er een indrukwekkende hoeveelheid energie van. Dankzij stress kunnen we ons razendsnel aan situaties aanpassen. Je lichaam is er dus op gebouwd om extra inspanningen en stress aan te kunnen.

 

Niet alle stress is  dus ongezond. Juist door stress kun je een geweldige prestatie leveren of een moeilijke klus klaren. Stress wordt ongezond als je je te lang gespannen voelt en je geen tijd kunt of wilt nemen voor ontspanning en herstel. Die spanning kan allerlei oorzaken hebben: Te hoge werkdruk, werkproblemen, spanningen in je gezin, angsten, onbevredigde verlangens, conflicten. Als je verkeerd omgaat met deze verschijnselen, raak je overbelast of uitgeput of uiteindelijk burn-out. 

 

Het is daarom belangrijk de signalen op tijd te herkennen. Als de eisen die aan jou gesteld worden of die je aan jezelf stelt, groter worden dan jij aankunt, verlies je het evenwicht en sla je door naar de verkeerde kant. Dit kan leiden tot overspannenheid, chronische stressklachten of een burn-out.

Signalen van (te veel) stress, herken je deze stresssignalen?

• je voelt je moe
• werk en privé lopen door elkaar heen
• problemen met slapen
• moeite met concentreren
• je hebt het gevoel continu ‘aan’ te staan
• je kunt je maar moeilijk ontspannen

• je bent prikkelbaar en hebt een kort lontje
• je voelt je uit balans
• je ziet ook tegen leuke dingen op
• het overzicht is kwijt
• je bent emotioneel of hebt last van huilbuien
• je voelt je angstig en paniekerig

Heb jij veel eigenschappen die je gevoeliger maken voor stressklachten?

Het kan zijn dat jij gevoeliger bent voor stressklachten dan anderen. Let op als je (veel) van de volgende eigenschappen bij jezelf herkent. Deze maken jou kwetsbaarder voor stressklachten:

  • Je bent perfectionistisch.
  • Je bent ambitieus, prestatiegericht, competitief, gehaast.
  • Je kunt niet 'niets' doen, je doet vaak twee dingen tegelijk.
  • Je eist veel van jezelf.
  • Je hebt een groot verantwoordelijkheidsgevoel.
  • Je bent overmatig betrokken bij gezin of werk.
  • Je streeft constant naar waardering van anderen.
  • Je kunt moeilijk 'nee' zeggen, grenzen aangeven of voor jezelf opkomen.
  • Je kunt moeilijk steun of hulp vragen.
  • Je kunt je gevoelens slecht uiten.
  • Je hebt het gevoel weinig invloed te kunnen uitoefenen op je omgeving en je eigen leven.
  • Je bent pessimistisch en je hebt nauwelijks een positieve kijk op eigen prestaties.

Stress als superbrandstof

In het dagelijkse leven bedoelen we met stress meestal dat we bang, druk of onzeker zijn, en dat we daardoor vervelende lichamelijke sensaties hebben zoals zweten, snel ademen, buikpijn, strakke spieren.


Je hebt al kunnen lezen dat stress simpelweg iedere vorm van inspanning regelt die je nodig hebt om bedreigde situaties het hoofd te bieden (om te overleven). Daar waar de mens ooit levensbedreigende situaties moest overleven (zoals vechten of vluchten van leeuwen) en stress ervoor zorgde dat je zowel lichamelijk als mentaal een uitzonderlijke prestatie kon leveren, zijn de levensbedreigende beren tegenwoordig vervangen door een pissige leidinggevende, een deadline, een conflict met je partner, vijandige kritiek, een fout, een reorganisatie, een bericht op social media enzovoort.


Dit zijn situaties waarin je het risico loopt op mentale, sociale of emotionele schade in de vorm van afwijzing en jezelf gekwetst of afgekeurd voelen. Dit leidt tot een stressreactie want stress geeft je (super)brandstof en doet er alles aan om je een veilig gevoel te geven.


Maar naast overleven is het stresssysteem ook nodig voor het gewone leven. Je hebt stress nodig bij het slapen en wakker worden, opstaan, ademen, eten en bewegen. Het stresssysteem zorgt namelijk voor energie. En er is altijd wel ergens energie voor nodig. Je gebruikt het stresssysteem dus niet alleen om jezelf in veiligheid te brengen maar het is betrokken bij iedere vorm van inspanning.

 

Je hebt dus altijd stress want stress is functioneel en houdt je veilig. Het geeft energie om te leven en extra kracht om bijzondere prestaties te leveren. Het maakt je veerkrachtig en is onmisbaar.

Verschil tussen stress, burn-out, overspannenheid en depressie

Tegenwoordig noemt bijna iedereen overspannen zijn automatisch een burn-out. Vroeger was iemand met veel stress overspannen, anno 2021 is het een burn-out. Maar er is wel degelijk een groot verschil tussen overspannenheid en burn-out. Daarnaast hebben mensen met een burn-out veel klachten en symptomen die ook kunnen voorkomen bij een depressie. Ze zijn vaak moe, somber, lusteloos en emotioneel uit balans. Wat is precies het verschil tussen stress, overspannenheid, depressie en burn-out?

 

Stress

We hebben het allemaal wel eens op ons werk of thuis. Stress hoort erbij, is zelfs noodzakelijk. Ervaar je langdurige stress op het werk of privé en ontstaan er (chronische) stressklachten, dan is het wel belangrijk dat je actief stappen onderneemt om daar vanaf te komen. Door het langdurig negeren van stressklachten kun je overwerkt, overspannen en uiteindelijk burn-out raken.

 

Overspannen of burn-out

Een deel van de klachten en symptomen komen overeen, zoals een gevoel van onrust, concentratieverlies of slapeloosheid. Maar de ernst en de duur van de klachten verschillen. Het belangrijkste verschil tussen burn-out en overspannenheid zijn de mate van uitputting en de duur van het herstel.

 

  • Overspannenheid is een situatie die ontstaat als er in een relatief korte periode van een aantal maanden te veel van je verwacht of geëist wordt, oftewel er bestaat een onbalans tussen draaglast en draagkracht. Een herstelperiode van ongeveer 6 weken tot 3 maanden is in dat geval vaak voldoende om te herstellen en weer in balans te komen.
  • Een burn-out ontstaat wanneer iemand jarenlang over zijn grenzen is gegaan en zelfs de reserves zijn opgebruikt. Er is roofbouw gepleegd. Daardoor is er sprake van een totale uitputting en zijn er serieuze uitvalverschijnselen, zoals niet meer in staat zijn tot simpele huishoudelijke taken, geen energie meer hebben om te wandelen (laat staan sporten), geen prikkels meer kunnen verdragen (feestjes, TV kijken) en je niet meer kunnen concentreren.

 

Hoe lang duurt het om te herstellen van burn-out en overspannenheid?

Overspannenheid is opgebouwd in een relatief kort tijdsbestek waarin je overvraagt en overbelast bent. Het herstel is daarmee ook korter. De hersteltijd bij een burn-out duurt veel langer. Gespecialiseerde begeleiding is hierbij essentieel, zodat je niet alleen herstelt maar ook dat je anders leert denken en anders leert handelen.

 

Van burn-out naar depressie

Het cruciale verschil tussen burn-out en depressie is dat je met burn-out wel wilt, maar niets kunt door gebrek aan energie, terwijl iemand met een depressie wel zou kunnen, maar niet wil. Je kunt zeggen dat een burn-out een energiestoornis is en een depressie een stemmingsstoornis. Bij een burn-out is er sprake van een totale uitputting en als gevolg daarvan is men tot bijna niets meer in staat. Bij een depressie kan iemand dat nog wel, maar daar ontbreekt de zin in de activiteit.

Tevens speelt bij depressie een genetische aanleg een belangrijke rol en daarom is een depressie niet altijd te voorkomen. Daarentegen zijn er geen bewijzen dat een burn-out erfelijk is. Bij een burn-out zijn het onder andere persoonlijke eigenschappen, zoals perfectionisme, niet op willen geven en “please-gedrag” die een belangrijke rol spelen waardoor je roofbouw pleegt op je energiereserves. Door deze eigenschappen overschrijd je structureel je persoonlijke fysieke en psychische grenzen. Een burn-out is te voorkomen door een andere levensinstelling, een andere manier van denken en doen en een betere balans op alle fronten.